Czerniak złośliwy (melanoma malignum) jest nowotworem wywodzącym się z komórek barwnikowych – melanocytów. Stanowi około 2% wszystkich zachorowań na nowotwory. Najczęściej punktem wyjścia czerniaka jest skóra, rzadziej może rozwijać się w obrębie błon śluzowych oraz gałki ocznej. Nowotwór ten cechuje się dużą złośliwością z powodu szybkiego wzrostu, wczesnych i licznych przerzutów oraz niewielkiej podatności na leczenie.
W Europie notuje się średnio 10 zachorowań na 100 000 mieszkańców, natomiast najwięcej zachorowań występuje w Australii – 20-30 na 100 000. Współczynnik zachorowalności na czerniaka w Polsce w ostatnich latach wynosi około 6,5/100 000, co odpowiada blisko 2600 zachorowań rocznie (około 1400 kobiet i 1200 mężczyzn). Należy jednak pamiętać, że czerniak jest nowotworem o największej dynamice wzrostu liczby zachorowań – w latach 1982-2002 liczba zachorowań w naszym kraju zwiększyła się niemal 3-krotnie. Chorują najczęściej osoby w średnim wieku, zwykle około 50 roku życia. U kobiet czerniak najczęściej lokalizuje się na kończynach, natomiast w przypadku mężczyzn na tułowiu. Bardzo rzadko czerniaki występują u dzieci przed okresem pokwitania. Wyróżnić można szereg odmian czerniaka m.in. czerniak szerzący się powierzchownie, czerniak wywodzący się z plamy soczewicowatej, guzkowy, akralny, wywodzący się ze znamion błękitnych czy bezbarwnikowy.
Wśród czynników ryzyka zachorowania na czerniaka złośliwego wymienia się:
– nadmierna ekspozycja na światło słoneczne naturalne lub sztuczne (solarium),
– oparzenia słoneczne w dzieciństwie lub młodości,
– stałe drażnienie mechaniczne lub chemiczne znamion barwnikowych,
– niska zawartość barwnika w skórze (np. skóra pergaminowata i barwnikowa),
– predyspozycje genetyczne (np. rodzinny zespół znamion atypowych),
– znamiona wrodzone,
– uprzednio występujący czerniak u chorego lub czerniak występujący w rodzinie,
– bardzo duża liczba znamion barwnikowych (ponad 50),
– kolor skóry, włosów i oczu (rasa biała, jasna karnacja, rude lub blond włosy, niebieskie tęczówki, liczne piegi),
– zmiany hormonalne w okresie pokwitania, ciąży i połogu.
Czerniak może rozwijać się de novo w skórze uprzednio zdrowej lub na podłożu znamienia barwnikowego. Niepokój powinny budzić wszelkie zmiany dotyczące istniejących znamion, w tym przede wszystkim:
– powiększenie,
– zgrubienie,
– zmiana kształtu,
– zmiana koloru,
– obecność stanu zapalnego (zaczerwienienia) wokół znamienia,
– obecność sączenia, krwawienia ze zmiany lub widoczny strup,
– świąd, przeczulica.
Zalecanym badaniem we wstępnej diagnostyce znamion jest badanie dermoskopowe lub wideodermoskopowe. Dzięki zastosowaniu dermoskopii możliwa jest poprawa czułości diagnostycznej o około 30%. Podstawą rozpoznania czerniaków skóry jest badanie histopatologiczne całej wyciętej chirurgicznie zmiany barwnikowej. Rokowanie u chorych bez przerzutów uzależnione jest od grubości czerniaka i obecności owrzodzenia ogniska pierwotnego. Czerniak jest nowotworem wyleczalnym we wczesnym stadium rozwoju – przeżycie w czerniaku o grubości do 0,75 mm jest bliskie 100%. Zatem warunkiem wyleczalności jest wczesne wykrycie czerniaka i jego szybkie wycięcie.