Mianem objawu Reynauda określa się napadowy skurcz tętnic w obrębie rąk, rzadziej stóp powstający pod wpływem zimna, emocji lub bez uchwytnej przyczyny. Wyróżniamy następujące postaci:

– pierwotny (choroba Reynauda) – idiopatyczny,

– wtórny (zespół Reynauda) – w przebiegu innych chorób,

– młodzieńczy – pojawiający się w okresie dojrzewania.

W patogenezie powstawania zmian mają znaczenie zaburzenia w unerwieniu współczulnym, zwiększona wrażliwość na zimno mięśni gładkich tętnic palców, podwyższona lepkość krwi oraz zmiany w ośrodku kontrolującym temperaturę w podwzgórzu. Prawdopodobnie w powstawaniu zmian współdziałają liczne czynniki, w tym także uwalnianie miejscowo lub krążące w całym organizmie substancje zwężające naczynia takie jak endotelina czy tromboksan.

W obrazie klinicznym schorzenia stwierdza się występowanie epizodów symetrycznego, bolesnego skurczu naczyń obwodowych. Stwierdza się trzy następujące po sobie fazy: skurcz tętnic – zajęte palce stają się blade i usztywnione, sinica – palce stają się ciemnoniebieskie lub fioletowe, przekrwienie tętnicze – palce stają się jasnoczerwone na skutek uruchomienia mechanizmu kompensacyjnego, zwiększającego przepływ tętniczy.

Choroba Reynauda występuje najczęściej u młodych kobiet (5:1). Zespół Reynauda może występować w przebiegu bardzo licznych schorzeń takich jak:

– choroby tkanki łącznej (twardzina układowa, toczeń rumieniowaty, zapalenie skórno-mięśniowe, reumatoidalne zapalenie naczyń, zespół Sjoegrena),

– choroby neurologiczne (jamistość rdzenia, stwardnienie rozsiane, neuropatie obwodowe, dyskopatia),

– choroby hematologiczne (czerwienica prawdziwa, napadowa hemoglobinuria, krioglobulinemia, choroba zimnych aglutynin),

– zatrucia (metale ciężkie, sporysz, grzyby, pochodne chlorku winylu, trójchloroetylen),

– choroby naczyniowe (stwardnienie tętnic, zakrzepowe zapalenie naczyń, guzkowe zapalenie naczyń, przetoki tętniczo-żylne, zatory i zakrzepy),

– urazy (choroba wibracyjna, jako następstwo urazów i operacji),

– wady rozwojowe (żebro szyjne),

– inne (nowotwory, niedoczynność tarczycy, zaburzenia odżywiania, leki).

Zespół Reynauda stanowi często pierwszy objaw choroby, poprzedzając jej wystąpienie nawet o kilka lat.

Pierwotny zespół Raynauda występuje około dwukrotnie częściej niż wtórny. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle poniżej 25 roku życia i występują około pięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Osoby cierpiące na pierwotny zespół Raynauda często obserwowały obniżoną tolerancję na zimno w dzieciństwie.

Pacjenci ze wtórnym zespołem Raynauda często cierpią na jedną ze wspomnianych powyżej chorób będących powiązanych z zespołem lub przyjmują leki, których efektem ubocznym jest zespół Raynauda.

Osoby, które zaobserwowały u siebie pierwsze objawy zespołu Raynauda w wieku powyżej 25 lat i nie cierpiały w dzieciństwie na nietolerancję zimna, powinny niezwłocznie udać się do lekarza w celu wykluczenia współwystępowania innych poważnych schorzeń.